Schaduw van mijn vader – Bernadette van Dam

Op dit boekje (112 p.) stuitte ik tijdens de bookcrossingmeeting in Castricum en ik nam het mee omdat het geschreven is door een ex-collega van me. Indertijd werkten we allebei bij het Jellinekcentrum. Ze vertelde me dat ze bezig was met een boekje over het overlijden van haar vader, en ik wist eigenlijk niet goed wat ik daarvan moest denken. Is zoiets intiems nu iets wat je moet willen publiceren? En ik las het boekje nooit, want we verloren elkaar uit het oog.

Een verrassing dus, om dit boekje tijdens de meeting op een van de volle boekentafels aan te treffen: zou het wat geworden zijn? Nou, die vraag kan ik volmondig met “ja” beantwoorden.

Bernadette beschrijft met distantie en betrokkenheid tegelijk het ziekteproces van haar vader, het proces dat zij en haar familie doormaken en bovenal – en toen ik het las herinnerde ik me weer dat dat was wat ze voor het voetlicht wilde brengen – de manier waarop ‘de gezondheidszorg’ omgaat met de mensen die zich in zo’n proces bevinden. Er is bij de professionals (zowel artsen als verpleegkundigen) die de familie Van Dam tegenkomt zo weinig begrip, zo weinig empathie, dat is gewoon schrijnend. En Bernadette beschrijft de gang van zaken vrijwel zonder verwijt: soms is ze wel boos over wat er gebeurt, maar meestal is ze objectief en maakt ze duidelijk dat het niet gaat om onwil maar vooral om domheid, onachtzaamheid en onkunde op emotioneel/psychologisch gebied. Dat maakt het verhaal heel aangrijpend omdat je als lezer merkt dat het niet gaat om een subjectief verhaal van iemand die door emoties is overmand. En gelukkig vermeldt Bernadette ook een enkele keer dat het goed gaat: dat de zorgverlener lijkt te begrijpen wat haar vader en haar familie voelen, wat hen bezighoudt, waar ze zich zorgen over maken. Maar helaas zijn dat soort voorvallen ver in de minderheid.

De gebeurtenissen uit dit boekje spelen zich af in de jaren tachtig en al lezende dacht ik meermalen: ik hoop dat het niet meer zó toegaat in de zorg, ik hoop dat de bejegening danig verbeterd is. Of dat zo is, weet ik niet omdat ik – gelukkig – vrijwel geen ervaring heb als (familielid van een) patiënt. Van mensen om me heen die daar wel ervaring mee hebben hoor ik gelukkig vaak dat ze zich in het ziekenhuis en door de dokter goed behandeld voelen, dat ze vertrouwen hebben in de zorgverleners waar ze zich op moeten verlaten. Als mensen in de zorg dit boekje gelezen hebben en als er op dit punt verbetering is, dan weet ik wel zeker dat dit boekje daar een bijdrage aan heeft geleverd en dat Bernadette met dit boekje (iets) heeft bereikt wat ze wilde. Dit boekje zou dus eigenlijk nog steeds gelezen moeten worden door zorgverleners.
Zou dat gebeuren? Het zou wat mijn betreft voorgeschreven moeten zijn in de opleidingen!

Los daarvan: het is een bijzonder indrukwekkend boekje dat ik met een stijgend gevoel van bewondering heb gelezen.
Bedankt, Bernadette, voor dit aangrijpende verslag van een moeilijk stukje van je leven.

Om een betere indruk te geven volgt hier de laatste alinea van het boekje:

“Pas later, na vaders begrafenis, realiseer ik met ten volle hoe zijn laatste nacht geweest moet zijn. Steeds weer hoor ik: ‘Hij is de hele nacht onrustig geweest, heeft steeds iets willen zeggen.’ Misschien was hij rustiger geworden als er iemand van ons geweest was. Waarom is er niet gebeld? Omdat de familie pas gewaarschuwd wordt als men er bijna zeker van is dat iemand sterft? Omdat familie niet gewaarschuwd wordt bij angst en onrust? Omdat familie wel eens voor niets zou kunnen komen? Maar wat betekent voor niets komen in een dergelijke situatie? Ons is geen keuze gelaten. Die is voor ons gemaakt. Na een moeizame, pijnlijke, en ongetwijfeld lange en bange nacht overleed mijn vader plotseling aan een hartverlamming. We waren zeer betrokken bij zijn ziekbed, en toch was niemand van ons aanwezig in die nacht, op dat moment in zijn leven. Hij is gestorven zonder de mensen die hij lief had, zonder de mensen die hem liefhadden. Alleen. In een witte wereld, liggend in bed en omringd door anderen die bepalen wat goed voor hem was. Tot de dood erop volgde. Nu nog, na zes jaar, kan ik dat niet accepteren.”

(De laatste zin is naar mijn idee nogal onkenmerkend voor het boekje, vind ik, omdat de schrijfster hier rancuneus lijkt, maar je kunt begrijpen en plaatsen als je de rest van het boekje ook gelezen hebt.)