Het verhaal van de dienstmaagd uit – jaartotaal 15.350 p.

Een heel bijzonder verhaal, dit boek van Margaret Atwood dat ik las in de vertaling van Gerrit de Blaauw.

Het speelt zich af in de nabije toekomst, in de Verenigde Staten, behalve dat het de Verenigde Staten niet meer zijn. De plaats heet nu de republiek Gilead en summier kom je te weten dat er een einde is gekomen aan de democratie omdat machthebbers de kans hebben gepakt om in te grijpen in de vrijheden van de bevolking naar aanleiding van een islamitische terreurdaad. Of naar aanleiding van het opzwepen van angst daarvoor. Hoe dat precies zit wordt niet helemaal duidelijk, want het ontstaan van de dictatoriale staat komt maar zijdelings aan de orde.

Het verhaal wordt verteld door Vanfred, de dienstmaagd uit de titel. Haar naam betekent letterlijk “van Fred”, want ze is in huis bij Fred, een lid van de bovenlaag van de dictatuur. Omdat veel vrouwen niet meer vruchtbaar zijn heeft men bedacht dat vrouwen die bewezen vruchtbaar waren (doordat ze vroeger kinderen hebben gekregen) in huis moeten bij de (getrouwde) elite om daar eens per zoveel tijd geneukt te worden, opdat er een kind van komt. Dit is een mechanisch gebeuren dat Vanfred met regelmaat over zich heen moet laten komen.

Verder mogen dienstmaaagden niets: ze lopen in tentachtige gewaden en hebben grote witte kappen op, zodat ze ook nauwelijks om zich heen kunnen kijken. Ze hebben weinig om handen buiten boodschappen doen. Dat moeten ze samen met een dienstmaagd uit een ander huis doen, zodat de twee dienstmaagden elkaar in de gaten kunnen houden opdat ze niets doen wat verboden is. En vrijwel alles is verboden; voor iedereen, trouwens. Atwood schetst echt een ‘big brother is watching you’-dictatuur, en wel een waarin menselijke relaties tot het minimum zijn gereduceerd en de niet tot de elite behorende vrouwen én mannen zoveel mogelijk worden ontdaan van hun menselijkheid.

Mensen blijven echter mensen, en Vanfreds Fred is erop uit met haar een informeler – dus verboden – contact te hebben. Dan blijkt dat zelfs in zo’n strenge dictatuur macht en geld alles kunnen kopen: hoewel zedelijkheid en preutsheid gepropageerd worden als de hoogste waarden kan Fred Vanfred meenemen naar een hoerentent (niet een tent  met hoeren zoals wij die kennen, maar een met vrouwen die zich niet wensen te schikken in het dienstmaagdenbestaan maar ook niet verbannen willen worden en zich daarom beschikbaar stellen) waar rijke en machtige mannen zich kunnen verlustigen in ‘gewoon’ (sexy) geklede vrouwen en daarmee naar bed kunnen gaan.

Door af en toe toch maar een niet-onvertogen woord uit te spreken tegen haar boodschappencollega ontdekt Vanfred dat er een geheime bevrijdingsbeweging bestaat, die als wachtwoord mayday heeft (wat volgens die boek een verbastering is van m’aidez – dat wist ik niet). Als Fred’s echtgenote heeft ontdekt dat Vanfred met Fred naar de hoerentent is geweest komt die kennis haar goed van pas: ze wordt opgehaald door de politie en zal dan ondervraagd, gemarteld en gedood worden. Of toch niet…?

Het boek eindigt met “historische aantekeningen” uit een latere tijd, waarin de dictatuur gelukkig weer voorbij is en waarin men de echtheid van Vanfreds nagelaten dagboek onderzoekt. Dit einde geeft wat lucht na Vanfreds vreselijk beklemmende verslag zodat je dit bijzondere boek toch nog met een enigszins positief gevoel kunt dichtslaan.

Een indrukwekkende prestatie van Margaret Atwood, dit verhaal.

Ik heb geen citaten aangestreept in dit boek, maar wel een spreuk die een soort woordgrap is – maar uiteraard in een helemaal niet grappige context tot Vanfred doordringt: “nolite te in capite sedendum” betekent “laat je niet op je kop zitten” 🙂